"'L' esprit de l'escalier".
Το "L' esprit de l' escalier" αποτελεί μια γαλλική έκφραση που αυτολεξεί μεταφράζεται ως «το πνεύμα της σκάλας».
Αναφέρεται στο ρεαλιστικό και πολλές φορές ενοχλητικό για εκείνον που το βιώνει φαινόμενο σύμφωνα με το οποίο, κατά τη διάρκεια μίας συζήτησης ή μίας αντιπαράθεσης, η τέλεια, πνευματώδης και εν πολλοίς η ανατρεπτική ανταπάντηση (η πιο ελεύθερα, η ιδανική ατάκα), σου έρχεται στο μυαλό, μόνο αφού έχεις απομακρυνθεί από την «αίθουσα» της συζήτησης, δηλαδή καθώς «κατεβαίνεις τη σκάλα» έχοντας ήδη αποχωρήσει…
Με απλά λόγια, ορίζεται ως η … "αργοπορημένη ευφυΐα", ή εναλλακτικά ως η καθυστερημένη εξεύρεση της τέλειας απάντησης, που τελικά, καλώς ή κακώς, δεν ειπώθηκε στην κατάλληλη στιγμή.
Ο όρος θεωρείται ότι επινοήθηκε αρχικά από τον Γάλλο φιλόσοφο και συγγραφέα Ντενί Ντιντερό τον 18ο αιώνα. Σε μία τεταμένη συζήτηση, ο Ντιντερό βρέθηκε σε αμηχανία και από έμφυτη ευγένεια και ευαισθησία, δεν μπόρεσε να απαντήσει ικανοποιητικά σε μια προσβολή.
Αργότερα, ο ίδιος έγραψε: «Ένας ευαίσθητος άνθρωπος, όπως θέλω να λογίζομαι και εγώ, που βρίσκεται ξαφνικά σε αμηχανία, βρίσκει την κατάλληλη απάντηση μόνο στο κάτω μέρος της σκάλας» δηλαδή, αφού έχει ήδη αποχωρήσει από την αίθουσα, όπου συνέβη το περιστατικό και πλέον είναι πολύ αργά.
Η έννοια αυτή, ταυτίζεται εν πολλοίς με την περίφημη ρήση που αποδίδεται στον Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι και αφορά στην κατ' αυτόν αποκαλούμενη ... "τραγωδία" των καλών ανθρώπων, που φανερώνει ταυτόχρονα την καθαρότητα της ψυχής τους:
«Η τραγωδία των περισσότερων καλών ανθρώπων είναι πως δεν έχουν ποτέ έτοιμη την απάντηση όταν δέχονται επίθεση. Οι άλλοι αντιθέτως, εκμεταλλεύονται ακριβώς αυτή την ευαλωτότητα και κερδίζουν άδικες μάχες, γρήγορες, αποφασιστικές και εν τέλει οδυνηρές».
«Όποιος έχει ειρηνικό πνεύμα και καθαρή συνείδηση, βρίσκει τη σωστή απάντηση, πολύ αργότερα, όταν η στιγμή έχει πια περάσει, όταν η ... μονομαχία έχει ήδη χαθεί».
«Δεν είναι έλλειψη ευφυΐας, όχι! Είναι μια μορφή καθαρότητας ψυχής… ίσως υπερβολικά αγνής για τούτον εδώ τον κόσμο».
Απόσπασμα από το νέο σπονδυλωτό Δοκίμιο
με τίτλο "Σεμνά & Ταπεινά".
Δυο λόγια για το Δοκίμιο.
Σε έναν κόσμο που χαρακτηρίζεται από την αδιάκοπη και συνάμα μάταιη αναζήτηση της λάμψης και της αυτοπροβολής, οι έννοιες της "σεμνότητας" και της "ταπεινότητας" μοιάζουν με ψιθύρους ερχόμενους από μια ξεχασμένη εποχή. Ωστόσο, η διαχρονική τους αξία και η καθοριστική τους συμβολή στη διαμόρφωση του ποιοτικού ανθρώπινου χαρακτήρα, παραμένουν αδιαμφισβήτητες.
Το δοκίμιο επιχειρεί να παρουσιάσει με σπονδυλωτό τρόπο τις δύο αυτές θεμελιώδεις αρετές, όχι ως σημάδια αδυναμίας ή παθητικότητας, αλλά ως κεντρικούς πυλώνες στην καλλιέργεια μιας ολοκληρωμένης και αυθεντικής προσωπικότητας.
Αποτυπώνει τον τρόπο με τον οποίο η σεμνότητα, ως εσωτερική στάση διακριτικότητας, αλλά και η ταπεινότητα, ως συνειδητή στάση αυτοσυγκράτησης, συνυπάρχουν και αλληλοσυμπληρώνονται.
Αναδεικνύει τη σημασία της υιοθέτησης των δύο αρετών στη σύγχρονη εποχή, καθώς προσφέρουν ένα απαραίτητο αντίβαρο στην υπερβολικά ατομοκεντρική συμπεριφορά, ενώ ταυτόχρονα οδηγούν σε βαθύτερη αυτογνωσία, σε υγιέστερες διαπροσωπικές σχέσεις, καθώς και σε μια πιο ουσιαστική προσέγγιση της επιτυχίας και εν τέλει της ευτυχίας...
Δρ. Κωνσταντίνος Καραγιάννης.